μάθηματα της κατεύθυνσης

Το μάθημα αυτό αποσκοπεί στη μελέτη της παιδικής ηλικίας σε συνάρτηση με ένα φάσμα κοινωνικών και ιστορικών παραγόντων, προκειμένου να διερευνήσουμε τους τρόπους με τους οποίους κατασκευάζεται ιστορικο-κοινωνικά η παιδική ηλικία.

Τα παιδιά γίνονται αντιληπτά ως δρώντα υποκείμενα που διαμορφώνονται από την κοινωνία αλλά και την διαμορφώνουν, έστω και σε μικρό βαθμό. Βασικός στόχος του μαθήματος είναι η απομάκρυνση των φοιτητριών/τών από την παραδοσιακή ερμηνεία της παιδικής ηλικίας στη στείρα βάση του ηλικιακού φάσματος, ενώ προτείνεται η διερεύνηση της κοινωνικής ταυτότητας και της θέσης των παιδιών στην κοινωνία, αλλά και η κοινωνική και ιστορική ερμηνεία των όρων «παιδί» και «παιδική ηλικία».
 Θεματικές:

• Ιστορία παιδικής ηλικίας, από την αρχαιότητα ως σήμερα, στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ελλάδα
• Παρουσίαση θεσμών που συνδέονται και καθορίζουν την παιδική ηλικία
• Παιδική Ηλικία και Παιδαγωγικές αντιλήψεις, όπως αποτυπώνονται στα αναγνωστικά (19ος -20ος αι.)
• Παραστάσεις Παιδικής Ηλικίας μέσα από αποσπάσματα από κινηματογραφικές ταινίες:
• Η παιδική ηλικία ως κοινωνική κατασκευή
• Σεξουαλικότητα και παιδική ηλικία
• Από την επινόηση στην «εξαφάνιση» της παιδικής ηλικίας
• Θεωρίες κοινωνικοποίησης και ανάπτυξη του παιδιού
• Νέα Κοινωνιολογία της Παιδικής Ηλικίας
• Αποκλίνουσες μορφές παιδικής ηλικίας:
• Παιδιά «του δρόμου», παιδιά στρατιώτες, παιδιά εργάτες, παιδιά θύτες εγκλημάτων
• Λόγοι της παιδικής ηλικίας και σύγχρονα μοντέλα διακυβέρνησης των παιδιών
• Η Παιδική ηλικία στις κοινωνίες του κινδύνου της ύστερης νεωτερικότητας
• Παιδική ηλικία και πολιτική συμμετοχή
• Τα δικαιώματα του «παιδιού»
• Παιδική ηλικία και καταναλωτικές κουλτούρες

• Η εικόνα στο βιβλίο για παιδιά.
• Η σημειωτική προσέγγιση των εικόνων του εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου. Εικονογραφημένο βιβλίο με λόγια και χωρίς λόγια.
• Ιδεολογία και εικονογραφημένο βιβλίο.
• Το περικείμενο και το εικονογραφημένο βιβλίο.
• Ο αναγνώστης και ο εννοούμενος αναγνώστης του εικονογραφημένου βιβλίου.
• Παραδείγματα εικονογραφημένων βιβλίων, ελληνικών και ξένων.

Εικόνα και οθόνη

• Ο κινηματογράφος ως πολύπτυχο πολιτισμικό αγαθό
• Ο κινηματογράφος, ο οποίος αποτελεί ένα σημαντικό πολιτισμικό αγαθό της εποχής μας, εντάσσεται στο χώρο του οπτικού πολιτισμού και συγκεντρώνει εδώ και καιρό το ερευνητικό ενδιαφέρον των κοινωνικών επιστημών, καθώς αναγνωρίστηκε ήδη από τη δεκαετία του 1950, ότι αποτελεί ένα σημαντικό, σχεδόν απαραίτητο εργαλείο για τη διερεύνηση των κοινωνικών δομών και των αξιών που αναπαρίστανται μέσα σε αυτές.
• Ο κινηματογράφος διαφέρει από τις άλλες τέχνες, γιατί στηρίζεται σε τεχνικά µέσα για να εκφραστεί. Στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στη μουσική, το θέατρο και τις εικαστικές τέχνες τα εκφραστικά μέσα υπάρχουν πάντα μέσα στον ίδιο τον καλλιτέχνη. Κατά τη διάρκεια της πολύχρονης εξέλιξής του ο κινηματογράφος κατέκτησε ολότελα τα ειδικά εκφραστικά του µέσα, απαλλάχτηκε από τη επιρροή των άλλων τεχνών κι ανάπτυξε αυτόνομα τις δικές του δυνατότητες.

Ο Gilles Deleuze υποστηρίζει ότι ο κινηματογράφος δεν ταυτίζεται με τις υπόλοιπες τέχνες, καθώς εδώ δεν γίνεται η εικόνα κόσμος αλλά ο κόσμος εικόνα του εαυτού του. Επιπλέον, ίδιον χαρακτηριστικό του η ταυτόχρονη, με την έναρξη των "κινούμενων εικόνων", τροφοδότηση και ενεργοποίηση των αισθήσεων: οπτική, ακουστική, κιναισθητική, αίσθηση χώρου και χρόνου, όλες κοινωνούν στο γεγονός της κινηματογραφικής μέθεξης. Ο Moussinac προχωρεί ακόμα παραπέρα, θεωρώντας πως ο κινηματογράφος είναι η ολοκληρωτική τέχνη, που σ’ αυτόν τείνουν όλες οι άλλες, η κατάληψη των άλλων έξι τεχνών (Agel, 1971).
Πιο συγκεκριμένα, η προσέγγιση κοινωνικών προβλημάτων μέσα από κινηματογραφικές ταινίες (οικολογία, ρατσισμός, οικογενειακές σχέσεις κ.ά.) προσφέρει διττή στοχοθεσία. Από τη µία προωθεί την εξερεύνηση των απόψεων και των οπτικών γωνιών του θέματος που διερευνάται και από την άλλη ωθεί την ανακάλυψη των εκφραστικών µέσων και των τεχνικών που χρησιμοποιεί ο δηµιουργός της ταινίας για να κινηθεί πέρα από τη χρήση των οπτικών µέσων ως απλά παράθυρα της πραγµατικότητας και να ξεδιπλώσει την εµπειρία του, κατασκευάζοντας τη δική του πραγµατικότητα. (Ανδρεάδου, Γουλής, Γρόσδος, 2006).
 Το ερώτημα για το τι συμβαίνει όταν βλέπει κανείς μία ταινία έχει πολυάριθμες πιθανές απαντήσεις. Αν λάβουμε υπόψη μας τις πρόσφατες αντιλήψεις που κομίζουν οι λογοτεχνικές θεωρίες της πρόσληψης και της αναγνωστικής ανταπόκρισης (Jauss, 1995) θα λέγαμε ότι πρόκειται για ένα συναίσθημα καθαρά υποκειμενικό που ενεργοποιεί το γνωστικό και συναισθηματικό φορτίου κάθε ξεχωριστού θεατή (ατομική αντίδραση). Υπάρχει όμως και μία άλλη δυνατή αντίδραση την οποία ο Σάντας (2006) ονομάζει κριτική αντίδραση και βασίζεται στην υπόθεση ότι «ο θεατής μιας ταινίας ψάχνει να βρει τα νοήματα που υπάρχουν στην ταινία», νοήματα που μπορούν «να ανακαλυφθούν και ερμηνευθούν ανάλογα, όταν κάποιος μελετά μια ταινία χρησιμοποιώντας κριτικές μεθόδους». Αυτή ακριβώς η αναζήτηση του κριτικού θεατή δημιουργεί συχνά τον κίνδυνο να ακυρώσουμε έναν από τους βασικούς μας στόχους: την απόλαυση της ταινίας. Δεν πρέπει να ξεχνούμε λοιπόν ότι για να αντιδράσουν κριτικά σε μία ταινία οι θεατές πρέπει να αφιερώσουν χρόνο για να μάθουν όσο το δυνατόν περισσότερα τόσο για τις προσωπικές, κοινωνικές και καλλιτεχνικές αφετηρίες του δημιουργού όσο και για τον τρόπο χρήσης των μέσων και των τεχνικών. Κατά συνέπεια, η κατανόηση της αισθητικής συναλλαγής μεταξύ θεατή και δημιουργού δεν αφορά την θέαση αυτή καθεαυτή αλλά την περεταίρω μελέτη της ταινίας που μπορεί να ακολουθήσει στη συνέχεια. Εν κατακλείδι, όλες οι αντιδράσεις είναι θεμιτές, γιατί το ζήτημα δεν είναι να ακυρώσει κανείς κάποια αντίδραση για χάρη κάποιας άλλης, αλλά να κρατήσει όλες τις αντιδράσεις σε δημιουργική ένταση μεταξύ τους (Σάντας, 2006).

Θεματικές ενότητες

• Νεωτερικότητα και παιδί στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο: επανακαθορίζοντας την παιδική ηλικία. Από την Άστριντ Λίντγκρεν, τον Γκοσινί και τον Tomi Ungerer στο Βιττόριο ντε Σίκα, το Ρομπέρτο Ροσελίνι, τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι, τον Γκρέγκ Τάλλας και τον Φρανσουά Τρυφώ.
• Ανατομία της κινηματογραφικής μεταφοράς: συγκλίσεις και αποκλίσεις ανάμεσα στη λογοτεχνική και την κινηματογραφική αφήγηση. Ο κινηματογράφος ως αφήγηση και ως βλέμμα.
• Δυστοπίες και ουτοπίες. Περί ταυτότητας και ετερότητας με αφορμή την εικόνα του Άλλου στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας.
• Απεικονίζοντας το ανείπωτο Κακό στη μεγάλη οθόνη: εικόνες της Shoah στο ντοκιμαντέρ και τη μυθοπλασία. Από τον Αλέν Ρενέ και τον Κλοντ Λανζμάν στον Σπίλμπεργκ, τον Πολάνσκι, τον Μπενίνι και το Βάιντα.

Κοινωνιολογική-Λογοτεχνική προσέγγιση: το παιδί στο φυσικό και αστικό περιβάλλον

Σκοπός του μαθήματος είναι να διερευνηθούν τα ειδολογικά χαρακτηριστικά του θεάτρου για ανήλικους θεατές στην Ελλάδα και στον κόσμο.

Ορισμός του είδους - από το «παιδικό θέατρο» στο «θέατρο για ανήλικους θεατές», φυσιογνωμία του παιδικού κοινού, θεατρικός συγγραφέας και δραματουργική ανάλυση των έργων για παιδιά με βάση τη θεματική, την ιδεολογία, την αισθητική και την παιδαγωγική σκοπιμότητα, παραστασιακοί κώδικες στο θέατρο για ανηλίκους (σκηνοθεσία, υποκριτική, οπτικοακουστική πλαισίωση), πρόσληψη, επικοινωνιακοί κώδικες του θεάτρου για ανηλίκους σε σχέση με το θέατρο για ενηλίκους, σχέση του θεάτρου για ανηλίκους με τη λογοτεχνία για παιδιά, σχέση με το λαϊκό θέατρο και τις σύγχρονες θεατρικές προσεγγίσεις περί παραστατικότητας, κοινωνιολογία του θεάτρου για ανήλικους θεατές, θεατρική κριτική.